Skip to main content

پیله دوزی یکی از حرفه های بسیار زیبای سوزن دوزی ایرانی می باشد که در طول زمان به شیوه سنتی، همراه و همگام با سرمه دوزی و مروارید دوزی و بیشتر بر روی ترمه و مخمل؛ مورد استفاده قرار می گیرد و کاربرد های مختلفی را شامل می شود.
پیله دوزی- سوزندوزی شب افروز

برای اجرای دوخت پیله، ابتدا قسمتی از طرح را که می خواهیم با پیله دوخت کنیم روی کاغذ می کشیم و دور آن را برش می کنیم الگوی مورد نظر پس از باز کردن پیله روی آن قرار میدهیم  و دور آن را قیچی می کنیم تا الگوی مورد نظر از پیله را داشته باشیم .

پیله دوزی- سوزندوزی شب افروز

پس از تهیه برش های لازم از پیله آن را روی طرح می گذاریم و به کمک سوزن و نخ و سرمه محکم می کنیم. باید توجه داشت که پیله دوزی با پیله چسبانی که این روزها به جای پیله دوزی در تابلو های سرمه دوزی دیده می شود، متفاوت می باشد.

نمونه ای از دوخت پیله را در این قسمت می بینید که توسط خانم زینب حبیب زاده، از آموزشگاه شب افروز، اجرا شده است.

پیله دوزی- سوزندوزی شب افروز

گل های فرفره ای را به روش های مختلفی می توان دوخت . عمده ترین روش هایی که می توانید این گل ها را بدوزید، استفاده از تکنیک دوخت ساتن و  دندان موشی می باشد.

گل فرفره ای-سوزندوزی شب افروز

در اینجا نمونه ای از دوخت یک گل فرفره ای را با دوخت دندان موشی می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز، بر روی یک بلوز بافتنی دوخته شده است.

گل فرفره ای-سوزندوزی شب افروز

گفتیم که دوخت روکوکو یا ملیله ای به صورت تکی جهت استفاده در حاشیه و نیز برای ایجاد گل با شعاع هایی همسان و غیر همسان با یک مرکز واحد در میان سوزن دوزی ها کاربرد زیادی دارد. علاوه بر موارد گفته شده این دوخت برای تزیین لباس و یا موی عروسک ها نیز در میان سوزن دوزی ها کاربرد زیادی دارد.

 نمونه هایی از این کاربرد را، جهت ایجاد موی عروسک می بینید که توسط خانم مریم رفیعی و خانم فاطمه رمضانی، از آموزشگاه شب افروز؛ دوخته شده است.

کاربرد روکوکو یا گره ایرانی- سوزندوزی شب افروز کاربرد روکوکو یا گره ایرانی- سوزندوزی شب افروز

دگمه ها همیشه برای بستن تکه های لباس به یکدیگر و یا همراهی با تکه دوزی و چهل تکه دوزی به کار نمی روند، بلکه کاربردهای متعدد دیگری نیز دارند. گاهی قرار گرفتن یک دگمه در میانه یک گل، می تواند جلوه ای دلنشین بیافریند. جلوه ای دلنشین و زیبا که می تواند با همراهی اندکی از دوخت گلدوزی برزیلی و با استفاده از نخ کانوای فانتزی، هم چون نگینی در فضای لباس بدرخشد و زیبایی بیافریند.

درتصاویر زیر نمونه ای از همراهی دوخت دگمه با گلدوزی برزیلی را می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز و بر روی بافتنی اجرا شده است.

جهت دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

دگمه دوزی- سوزندوزی شب افروز

دگمه دوزی- سوزندوزی شب افروز

ابتدا دایره ای را در ذهن یا بر پارچه ترسیم می کنیم و آنگاه یک دانه مروارید، یا یک عدد سنگ درست در مرکز دایره و در محل دلخواه، جهت دوخت گل؛ می دوزیم و آنگاه شلال هایی نامنظم را به صورت بلند و کوتاه پیرامون این دایره فرضی می دوزیم . به این ترتیب یک گل قاصد شکل می گیرد.

دوخت گل قاصد- سوزندوزی شب افروز

اگر دوخت شلال های پیرامون دایره به صورت منظم، دوخته شود؛ به آن دوخت شعاعی نیز می گویند. به هر صورت این دو دوخت گزینه هایی بسیار مناسب برای افرادی می باشد که اصلا سوزندوزی بلد نیستند و می خواهند سوزن  و نخ به دست گرفته و بر روی لباس  و یا هر چیز دیگری سوزن دوزی نموده و لذت این هنر دلنشین و چشم نواز را تجربه نمایند.

در این قسمت نمونه ای از این دوخت را بر روی یک بلوز بافتنی می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز اجرا شده است. جهت دیدن تصاویر بیشتری از این بافتنی زیبا بر روی کلمه  نشانی کلیک نمایید.

دوخت دوخت گل قاصد- سوزندوزی شب افروز

برای دوختن گل داودی از تک زنجیره به صورت شعاعی در پیرامون یک دایره استفاده می شود به گونه ای که تمام زنجیره ها از مرکز دایره یا وسط گل به سمت بالا قرار گرفته باشند. پس از دوخت هر زنجیره بر روی آن یک بست می زنیم تا ثابت بماند و آنگاه زنجیره های بعدی و بعدی را می دوزیم تا دایره کامل شود.

گل داودی دوبل- سوزندوزی شب افروز

نحوه دوختن داودی دوبل نیز دقیقا مانند داودی ساده می باشد، با این تفاوت که هر بار دو زنجیره یکی کوچک تر و دیگری بزرگ تر؛ داخل هم قرار می گیرند .

نمونه دوخته شده داودی دوبل را در اینجا  و بر روی یک بلوزبافتنی می بینیدکه در کارگاه سوزندوزی شب افروز اجرا شده است.گل داودی دوبل- سوزندوزی شب افروز

گل داودی دوبل- سوزندوزی شب افروز

یکی دیگر از انواع دوخت های دندان موشی، دوخت دندان موشی پنجره ای می باشد. این دوخت که به دوخت پتویی تزیینی نیز نامیده می شود از دوخت ردیف به ردیف دندان موشی در زیر هم به وجود می آید.

 برای اجرای این کار با سرمه، ابتدا تکه ای سرمه را بریده و دوخت دندان موشی را در یک ردیف منظم می دوزیم. سپس در ردیف های بعدی، دوخت دندان موشی را در ردیف های منظم و زیر هم ، درحالیکه هر دندانه محل قرار گرفتن دندانه دیگری باشد؛ با سرمه می دوزیم. این دوخت را دوخت دندان موشی ردیفی یا دوخت پنجره ای می گویند.

نمونه آموزشی زیبایی از این دوخت را در این بخش می بینید که توسط خانم سلیله احمد پور و خانم نرجس شعبانپور، از آموزشگاه شب افروز؛ دوخته شده است.

پتویی پنجره ای با سرمه- شب افروز پتویی پنجره ای با سرمه- شب افروز

این دوخت به نام های دوخت تزیینی با گره، دوخت ملیله ای، دوخت ریشـــه ملیلــه ای، و گره ایرانی نیز مشهور است. و جهت تزیین مرکز گلهای کوچک و ظریف و برجسته بکار می رود. طرز کار به این شکل است که سوزن را از میان پارچه بیرون می آوریم و با فاصله ۵الی ۶ میلیمتر دوباره داخل پارچه میکنیم. آنگاه بدون آنکه از پارچه بیرون آوریم۱۰ الی ۱۲ بار یا بیشتر بسته به ضرورت نخ را دور سوزن می پیچانیم و سپس از پارچه بیــرون می آوریم.

روکوکو یا گره ایرانی- سوزندوزی شب افروز

نمونه دوخته شده گره ایرانی را در اینجا  و بر روی یک بلوزبافتنی می بینیدکه در کارگاه سوزندوزی شب افروز اجرا شده است.

روکوکو یا گره ایرانی- سوزندوزی شب افروز روکوکو یا گره ایرانی- سوزندوزی شب افروز

گفتیم که دندان موشی یکی از انواع دوخت های بسیار اساسی و کاربردی در سوزن دوزی می باشد. این دوخت در عین کاربردی بودن تنوع زیادی نیز در اجرا به همراه دارد . از جمله این تنوع ها می توان به دندان موشی کوتاه و بلند اشاره نمود. این نوع از دوخت دندان موشی در گلدوزی روی بافتنی  و سرمه دوزی بسیار کارآ و پر کاربرد می باشد.

دندان موشی کوتاه و بلند- سوزندوزی شب افروز

در اینجا نمونه آموزشی زیبایی از این نوع دوخت دندان موشی را، می بینید که توسط خانم فاطمه آل ابراهیمی، از آموزشگاه شب افروز؛ سوزن دوزی شده است. این نمونه روی برگ های زیر جقه و با کمک سرمه ساده و تراش، دوخته شده است.

دندان موشی کوتاه و بلند در سرمه دوزی
دندان مشی کوتاه و بلند در سرمه

دوخت  دندان موشی  کاربرد های بسیار زیادی دارد . از جمله کاربرد های دوخت دندان موشی می توان به دوخت انواع گل ها  و برگ ها با دنـدان موشی بر روی بافتنـی ها اشاره نمود. استفاده از این دوخت بر روی بافت ها به هنگام گل دوزی با دست، کمک موثری برای تنظیم و تصحیح لبه های دوخت به هنگام اجرای سوزن دوزی، ایجاد می نماید و این نکته مهمی در دوخت اکثر گل ها و برگ ها می باشد. از طرفی اجرای این دوخت امکان سایه روشن دوزی را نیز از میان نمی برد.

دوخت دندان موشی روی بافتنی- سوزندوزی شب افروز

نمونه زیبایی از دوخت دنـدان موشی را مـی بینید که بر روی یک بلوز بافتنی و در کـارگـاه سوزن دوزی شب افروز، اجرا شده است. برای دوخت گلها در این نمونه زیبا از دندان موشی و نخ کانوا، استفاده شده است.

دوخت دندان موشی روی بافتنی- سوزندوزی شب افروز

یکی از انواع دوخت های بسیار اساسی و کاربردی در سوزن دوزی دوخت دندان موشی یا پتویی می باشد.

این دوخت بین دو خط موازی و بطور عمده از چپ به راست اجرا می شود. سـوزن را از میان پارچه بیرون می آوریم و نخ را بـه صورت حلقه در زیر آن قرار مـی دهیم. سپس نخ حلقه شـده را با دست چپ نگه میدایم. آنگاه سوزن را از پارچــه خارج و  نخ را رها می کنیم. این عمل را تکرار میکنیم تا طرح کامل شود.

دوخت دندان موشی یا پتویی

سـایـه دوزی یکی از دوخت هـای بسیار زیبا و کاربــردی در سوزن دوزی می باشد.  این دوخت اغـلب مترادف با سـایــه روشن دوزی بکار می رود در حالیکه تفاوت بسیار زیادی از نظر نوع کاربرد سوزن دوزی، جنس پارچه، جنس رنگ، کلفتی و نازکی نخ و همینطور رنگ نخ ها، در این دو نوع دوخت؛ دیده می شود.

سایه روشن دوزی- سوزندوزی شب افروز

سایه دوزی بر روی پارچه های نازک مانند ژرژت، وال، حریر و… قابل اجرا ست. نوع دوخت نیز، شاه ماهی بسته می باشد که روی پارچه ارگانزا و از پشت پارچه، سوزن دوزی اجرا می شود. بطوریکه از روی پارچـه فقط سایه نخ دیده مــی شود. نخی که برای این دوخت بکار میرود، دمسه یک لا میباشد.

سایه دوزی- سوزن دوزی شب افروز

کاربــرد سوزن دوزی اجرا شده با ایـن نوع دوخت، نیز جالب می باشد. به صورت مستقل روی لباسهای ظریف، تور عروس، انواع رومیزی مانند عسلی، رانر و … .. به کار می رود و هـم به صورت همراه روی ظروف میوه، چای، شیرینی و… در مهمانی ها یی که در فضاهای باز، اجــرا میشود؛ نــه تنها برای زیباتر نمودن فضا بلکه برای حفاظت از گرد و غبار و حشرات نیز می تواند بسیار کاربردی باشد.

سایه دوزی- سوزن دوزی شب افروز

نمونه آموزشی دوخت سایه دوزی را در اینجا می بینید که تــوسط خانم فاطمه رمضانی از آمــوزشگاه شب افروز؛ سوزن دوزی شده است.

سایه دوزی- سوزن دوزی شب افروز

ذغره دوزی نوعی از دوخت های تزئینی است که از پولک و سرمه در دوخت استفاده می‌‌شود.در این سوزن دوزی بجای استفاده از منجوق روی پولک، از تکه های برش شده سرمه استفاده می‌‌شود و برای پر کردن و جلوه دادن به زمینه مورد استفاده قرار می‌‌گیرد و معمولا همراه با سرمه و پیله دوزی به کار می رود. ذغره دوزی انواع مختلف دارد.

از انواع ذغره دوزی می توان ذغره گردار را نام برد. احتمال نامیده شدن این دوخت به ذغره استفاده از سرمه روی پولک به شیوه ایجاد گره می باشد. به اینصورت که روی هر پولک، گره ای ایجاد می شود و آن را به پولک و گره قبل متصل می سازد. این نوع ذغره زیبایی خاصی دارد و با تغییر  رنگ و نوع پولک، می توان شکل های متفاوتی از ذغره گره دار را، ایجاد نمود و درست به همین دلیل می توان جلوه های متفاوتی از این دوخت را مورد استفاده قرار داد.

نمونه آموزشی دوخته شده ذغره گره دار با پولک های متفاوت، در این بخش مربوط به خانم ها فاطمه آل ابراهیمی، مریم رفیعی و منانه نصیری می باشد که در آموزشگاه شب افروز؛ اجرا شده است.

زغره گره دار- سوزندوزی شب افروززغره گره دار- سوزندوزی شب افروززغره گره دار- سوزندوزی شب افروززغره گره دار- سوزندوزی شب افروز

تکه دوزی مرصع روی لباس یکی از مهم ترین کاربردهای دوخت تکه دوزی مرصع، در سوزن دوزی می باشد. کمی پیش تر در مورد تکه دوزی، تکه دوزی مرصع و جواهر دوزی صحبت شد و کاربرد هایی از این دوخت در سوزن دوزی مطرح گردید. شاید این تصور بوجود آمده باشد که مناسب ترین کاربرد برای این نوع دوخت، کاربرد آن در تابلو می باشد. ولی به واقع چنین نیست و این دوخت در همه جا و بر روی هر نوع تولیدی از سوزن دوزی، بخصوص لباس؛ می تواند بکار رود.

نمونه ای از دوخت تکه دوزی مرصع را بر روی یک لباس در اینجا می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز، اجرا شده است.

تکه دوزی مرصع روی لباس- سوزندوزی شب افروز تکه دوزی مرصع روی لباس- سوزندوزی شب افروزتکه دوزی مرصع روی لباس- سوزندوزی شب افروز

 

کتیبه دوزی عبارتست از نوشته‌‌ای که بر سر در ورودی یا دیوار کاخ ها و مساجد و اماکن متبرکه یا بر بدنه کوه با انواع خط شکل گیرد  و آذین بیند.

در هنرسوزن دوزی دوخت کتیبه به دوختی اطلاق می شود که در آن طرح‌هایی از آیات قرآن و اسماء خداوند و ائمه اطهار و اشعار به شیوه های مختلف با خط دوخته شوند. مواد اولیه مورد استفاده در دوخت کتیبه سرمه و مروارید، پولک و منجوق، سنگ، ملیله ، گلابتون و نقده می باشد.

برای برجسته نمودن نوشته ها در کتیبه دوزی از پشم شیشه در زیر کار استفاده می شود و علاوه بر آن دوخت کتببه غیر از مواد گفته شده ؛ با انواع نخ و همراه با دوخت ژور؛ نیز قابل اجرا می باشد.

در این بخش نمونه آموزشی بسیار زیبایی از دوخت کتیبه با سرمه را می بینید.  این نمونه آموزشی زیبا با سرمه و به صورت برجسته توسط خانم سلیله احمد پور، از آموزشگاه شب افروز؛ دوخته شده است.

کتیبه دوزی با سرمه

دوخت ژور دوزی به همراه شبکه دوزی ها و برودری ها دنیای بسیار لطیف و زیبایی دارد که هر سوزندوز علاقه مندی را به خود جلب می نماید. شبکه ها دنیای خاص خودشان را دارند و مانند پولک و منجوق، یا سرمه نیستند. دارای راز و رمز بیشتری هستند و آنگونه تمام ذهن سوزندوز را به خویش می گیرند که نمی تواند به چیز دیگری بیندیشد.

در واقع شبکه دوزی ها نوع پیشرفته تری از ژور دوزی می باشند . به این صورت که نخ کشی هم در تار و هم در پود پارچه حاصل می شود و اجرای دوخت در میان شبکه های بوجود آمده ، انجام می شود . در شبکه دوزی پارچه باید همانند ژور دوزی؛ دارای تار و پود منظم و قابل شمارش باشد.

شبکه دوزی و ژور دوزی- سوزندوزی شب افروز

شبکه دوزی نیز کاربرد های متفاوتی دارد. گاهی اجرای شبکه در بخشی از اطراف یا میانه طرح ها اجرا می شود و گاهی هم به صورت مستقل و در قالب تولیدی مشخص ارائه می گردد.

در این قسمت تصاویری از دوخت شبکه دوزی را بر روی یک روسری می بینیدکه  در کارگاه سوزن دوزی شب افروز، اجرا شده است. دوخت شبکه تار عنکبوتی در چهار گوشه روسری و به صورت پلکانی در کنار ژور گره دار، آفرینشی بسیار زیبا و کاربردی از اجرای دوخت ژور و شبکه می باشد. دوخت ژور حاشیه  در دور تا دور روسری نیز بر زیبایی کار افزوده است.

شبکه دوزی و ژور دوزی- سوزندوزی شب افروز شبکه دوزی و ژور دوزی- سوزندوزی شب افروز

یکی از حرفه هایی که در زیر مجموعه سوزن دوزی سنتی ایران قرار دارد، حرفه ژور دوزی می باشد. حرفه ژور دوزی به همراه شبکه دوزی ها، در مازندران نیز قدمت زیادی دارد. از طرفی این حرفه به صورت های مختلف چه به صورت هنری و چه به صورت صنعتی و یا ادغامی از این دو کاربرد بسیار زیادی نیز می تواند داشته باشد. بر حسب نوع تولید و مصرف، نوع ژور و پهنای مرتبط با آن کاربردهای متفاوتی در تولیدهای متفاوت بر روی پارچه می یابد.

برای اجرای این دوخت باید پارچه را نخ کشی نمود . با در آوردن تار ، یا پود پارچه به اندازه دلخواه و متناسب با اندازه ژور ؛ فضای کار آماده میشود تا سوزن دوز بتواند بر روی آن دوخت دلخواه را ارائه نماید.  بنابراین، برای این دوخت پارچه مورد استفاده باید دارای تار و پود منظم باشد، تا بتوان نخ کشی را  روی آن انجام داد.  ژور دوزی نیز مانند دیگر انواع سوزندوزی ها کاربرد های متفاوتی دارد . از جمله این کاربردها استفاده از این دوخت در لبه روسری می باشد.

نمونه زیبایی از دوخت ژور دوزی را در این قسمت می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز ، در لبه یک روسری ؛ اجرا شده است. این دوخت  ژور ریشه یا حاشیه نام دارد و یکی از انواع دوخت های ژور دوزی می باشد که در لبه این روسری به صورت دوبل  دوخته شده است.

ژور دوزی - سوزندوزی شب افروز

جهت اجرای دوخت آجرچین با سرمه، از بلندترین بخش طرح  و متناسب با جهت گیری آن؛ دوخت را شروع می کنیم . در ابتدا قطعه سرمه ای به طول ۸ الی ۱۰ میلیمتر بریده و از لبه کناری طرح ، در بخش و مسیر انتخاب شده روی قرار می دهیم و می دوزیم. سپس با فاصله یک سوزن قطعه سرمه دیگری را قرار داده و دوخت را ادامه می دهیم. بعد از دوخت ردیف اول و در ردیف های بعدی باید دقت نمایید تا هر قطعه سرمه در میان حد فاصل میان دو قطعه قبل قرار گیرد. قسمت های کناری باقیمانده نیز به وسیله قطعات کوچک تر پر می شود.

نمونه آموزشی دوخت آجر چین را در این قسمت می بینید که توسط خانم سلیله احمد پور بر روی پارچه ترمه و در آموزشگاه شب افروز؛ دوخته شده است.

دوخت آجرچین با سرمه- سلیله احمدپور

برای دوخت آجر چین ، ابتدا ملیله ها را با فاصله اندکی از یکدیگر ؛ به صورت دانه دانه روی یک خط می دوزیم . سپس کمی پایین تر در فاصله میان هر دو ملیله یک ملیله دیگر می دوزیم  تا شبیه چیدن آجرها باشد. تکنیک دوخت آجرچین ، برای دوختن یک خط در دو ردیف و یا در چند ردیف بکار می رود.

نمونه ای آموزشی از دوخت آجر چین با ملیله را در این بخش می بینید که توسط خانم لیلا داور پور، از آموزشگاه شب افروز؛ اجرا شده است.خانم لیلا داور پور این نمونه آموزشی از دوخت آجر چین را در چند ردیف از یک خط، ملیله دوزی نموده است.

دوخت آجرچین با ملیله- لیلا داورپور

گفتیم که امروزه به دلیل عدم استفاده از پولک هایی از جنس طلا و نقره، یا مروارید های اصلی، جواهرات، سنگ های فیروزه و عقیق و زمرد و… و حتی نخ گلابتون واقعی، همه گونه مواد اولیه تزیینی موجود در بازارهای فروش؛ مانند سرمه و پولک،ملیله و سنگهای شیشه ای و ….در مرصع دوزی بکار گرفته می شود.

 ولی کاربرد این مواد در برخی موارد علاوه بر هزینه بالا، باعث سنگین شدن پارچه در محل دوخت طرح و سوزن دوزی می شود. برای حذف این نکات دوخت مرصع دوزی دستخوش تغییر گردید . امروزه بیشتر دوخت مرصع دوزی را همراه با تکه دوزی یا اپلکه دوزی و چهل تکه دوزی استفاده می کنند. به این صورت که ابتدا بخش هایی از طرح  و یا تمام طرح، به کمک پارچه لمه، دیسکو و به طور کلی پارچه های زرق و برق دار، اپلکه دوزی می شود و آنگاه محل اتصال اپلکه به پارچه اصلی و نیز خطوطی از روی طرح بنا به دلخواه و سلیقه سوزن دوز و متناسب با نوع تولید و مصرف، طرح را با انواع مواد اولیه گفته شده؛ تزئین می نمایند. در این صورت یعنی کاربرد دو اصطلاح،اپلکه یا تکه دوزی به همراه مرصع دوزی؛اصطلاح تازه ای به نام تکه دوزی مرصع را به همراه خواهد داشت.

در این بخش نمونه آموزشی زیبایی از دوخت تکه دوزی مرصع را می بینید که توسط خانم مریم رفیعی، از آموزشگاه شب افروز ؛سوزن دوزی شده است.

تکه دوزی مرصع- مرصع دوزی، سرمه دوزی

در این بخش نمونه آموزشی زیبایی از دوخت چهل تکه دوزی مرصع را می بینید که توسط خانم مریم اسدی، از آموزشگاه شب افروز؛ سوزن دوزی شده است.
چهل تکه مرصع - مریم اسدی