Skip to main content

سرمه دوزی، منجوق دوزی و مروارید دوزی همیشه ، حرفه هایی جدایی ناپذیر از ترمه می باشند . حرفه هایی که گاه با تکنیک های مرتبط به خودشان در دوخت دنیایی بسیار زیبا و پر از رمز و راز را، بر روی پارچه ترمه با طرح سروهای ماندگار، در ذهن می آفرینند و ماندگارتر می سازند. سوزندوزی روی کیف قران یکی از این موارد می باشد که سرمه دوزی روی آن، معمولا اجرا شده و می شود.

نمونه ای از دوخت یک کیف قران بسیار زیبا را در تصویر زیر می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز، دوخته شده است. طرح این کیف قران با استفاده از تکنیک های دوخت سرمه و منجوق و مروارید، سوزندوزی شده است. پس از اجرای سوزندوزی روی کیف، آسترکشی و دوخت انجام و سپس به برای جلوه دهی بیشتر در لبه ها، یراق به آن اضافه شده است. در صورت تمایل برای دیدن تصاویر بیشتر می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید. 

سرمه و کبف قرآن- سوزندوزی شب افروز

معمولا برای دوخت کیف قرآن از پارچه های ترمه و مخمل استفاده می شود. این پارچه ها گاه به صورت ساده مورد استفاده قرار می گیرد و گاه با یراق و قیطان تزیین می شود . البته در مواردی با بهره گبری از تکنیک های سرمه دوزی، مروارید دوزی ، منجوق دوزی و… و.. نیز بر روی ترمه و مخمل، به آن جلوه ویژه ای می بخشند به گونه ای که این ویزگی همچون یک اثر هنری فاخر؛ محصول تولید شده در سوزندوزی را، بدل به یک میراث ماندگار می کند.

 در نمونه زیر تصویری از دوخت یک کیف قران را می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز، دوخته شده است. پارچه این کیف قران بسیار زیبا از جنس ترمه می باشد که پس از اجرای سرمه دوزی و و مروارید دوزی روی آن آسترکشی و دوخته شده است. اضافه نمودن یراق پس از اتمام آسترکشی در لبه کیف زیبایی ترمه و سرمه دوزی روی آن را افزون نموده و جلوه خاصی به آن بخشیده است. در صورت تمایل برای دیدن تصاویر بیشتر می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.  

سرمه دوزی کیف قرآن- سوزندوزی شب افروز

گاهی بقچه های ترمه ای در میان میراث خانوادگی برخی افراد یافت می شود که می خواهند بر روی آن تغییری ایجاد نموده و کاربرد تازه ای برای آن تعریف کنند. در این موارد سرمه دوزی و مروارید دوزی می تواند گزینه مناسبی جهت احیا این بقچه ها باشد و این میراث را گرانبها تر نماید. میراثی که قدرت انتقال به نسل دیگری را نیز داشته باشد.

در تصویر زیر نمونه ای از یک بقچه قدیمی را می بینید که در کارگاه سوزندوزی شب افروز، سرمه دوزی و احیا شده است. برای تعریف نوع کاربری جدید در این بقچه ابتدا گوشه ای از آستر کشی پارچه ترمه باز شده و بدون تغییر در دوخت آستر و یراق، طرحی از دو بته جقه  با گل و برگ و ساقه در وسط جقه ها به مرکز پارچه ترمه، اضافه شده است. سپس با استفاده از تکنیک های دوخت مروارید، منجوق و سرمه دوزی؛ سوزندوزی اجرا شده و آسترکشی باز شده نیز با همان شیوه قبل، تکرار شده است. تغییر کاربرد این ترمه ، هر چیزی می تواند باشد. اما اغلب افراد به دلیل قدمت پارچه و کم شدن مقاومت پارچه در مسیر زمان ؛ ترجیح می دهند که آن را قاب بگیرند و به دیوار بیاویزند. در صورت تمایل برای دیدن تصاویر بیشتر می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

کاربرد ترمه قدیمی- سوزندوزی شب افروز

هر پیله ای که نتواند پروانه شود، می تواند در میان نوازش انگشتان من و تو باز شود، بر ساقه ای سبز بروید و گلی زیبا شود.

پیله دوزی هنری اصیل، زیبا، چشم نواز و ماندگاری است که در تاریخ این سرزمین بر سینه پارچه هایی از جنس مخمل و ترمه، نقش آفرین ثانیه های بسیاری از سوزندوزان بوده، هست و خواهد بود.

نمونه بسیار زیبایی از دوخت یک گل با پیله را در تصویر زیر می بینید که توسط خانم عفت فتاحی با سرمه و مروارید آذین بخش یک تابلوی دیواری شده است. برای دیدن تصاویر بیشتر می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید

تکنیک دوخت ثابت دوزی یا بست دوزی در سرمه دوزی نیز می تواند همانند انواع سوزندوزی ها بسیار کارآمد و مفید باشد و حتی می توان گفت به عنوان یک تکنیک اصلی در بسیاری موارد به هنگام دوخت سرمه و ذغره مود استفاده قرار می گیرد. از دوخت ثابت دوزی در حرفه سرمه دوزی جهت پر نمودن سطح گلبرگ ها به شیوه هم سطح، برجسته و سایه روشن؛ نیز استفاده می شود .

در تصویر زیر نمونه ای ارزشمند از تکنیک دوخت ثابت دوزی یا بست دوزی را می بینید که توسط خانم فاطمه رمضانی جهت پر نمودن سطح گلبرگ استفاده شده است. گلبرگ ها در این نمونه به شیوه ثابت دوزی برجسته همراه با سایه روشن؛ پر شده اند. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

ثابت دوزی و دوخت گل با سرمه- فاطمه رمضانی

کمی پیش تر در مورد دوخت ذغره گره دار و کاربردهای آن صحبت شد و البته یکی از کاربرد های بسیار مفید این دوخت، پر نمودن انواع گل هایی می باشد که دارای گلبرگ هایی لبه گرد یا تیز اما بلند، هستند. زیرا کار با این تکنیک در فضاهای گسترده تر کار را مشکل و حتی غیر ممکن می سازد.

در تصویر زیر نمونه ای از دوخت یک گل با لبه های گرد و بلند را می بینید که با این تکنیک ، بر روی پارچه مخمل؛ سوزندوزی شده است. این نمونه بسیار زیبا  توسط خانم فاطمه رمضانی اجرا شده است. البته شما نیز می توانید برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

ذغره گره دار - فاطمه رمضانی

اساسا هر نوع ذغره ای از همراهی پولک و سرمه در کنار هم ایجاد می شود. دوخت ذغره ایستاده نیز از این قاعده دور نیست . جهت اجرای این تکنیک ابتدا یک پولک را به همراه تکه سرمه ای به طول یک الی یک و نیم سانت همزمان به سوزن می کشیم و در پارچه فرو می کنیم، بگونه ای که  سرمه باعث ایستاده قرار گرفتن پولک؛ روی پارچه شود. این دوخت یکی از تکنیک های پر کاربرد در سرمه دوزی و برای دوخت انواع گل؛ مناسب می باشد.

در تصویر زیر نمونه ا ی از دوخت ذغره دوزی ایستاده را روی یک گل می بینیم که توسط خانم فاطمه رمضانی روی یقه یک لباس سوزندوزی شده است. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

ذغره دوزی ایستاده - فاطمه رمضانی

پنل های آماده از پولک و منجوق و یا سرمه، قابلیت اتصال بر روی هر سطح و در هر فضایی را دارا می باشند و البته انواع مختلف تولید این  پنل ها به سلیقه سوزندوز و یا مشتری بستگی دارد. نوع کاربرد که مشتری درخواست تولید این پنل را ارائه می دهد، می تواند نقش بسیار موثری در شیوه تولید و کاربرد مواد اولیه را نیز در برگیرد.

 در تصویر زیر نمونه ای از دوخت پنل سرمه دوزی ارزشمند از یک گل صد برگ را می بینید که توسط خانم فاطمه رمضانی ؛ با زیبایی و مهارت  دوخته شده و بر روی یک کیف دستی؛ نهاده شده است . برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی بسیار زیبا بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

گل صدبرگ روی کیف- فاطمه رمضانی

گفتیم که با تغییر در شکل و اندازه پولک می توان تغییر در شکل ظاهری ذغره مورب، ایجاد نمود . یعنی بدون تغییر در اصل دوخت  به شکل دیگری از زیبایی و مهارت در سرمه دوزی دست یافت. در تصویر زیر نمونه ای از دوخت ذغره مورب را می بینید که توسط خانم نرجس پور شعبان بر روی مخمل سبز، دوخته شده است.

ویزگی این نمونه ارزشمند، استفاده از دو رنگ سرمه به صورت همزمان در یک پولک می باشد. که باعث پر تر شدن دوخت نیز می شود. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

ذغره دوزی مورب- نرجس شعبانپور

کمی پیشتر از سرمه دوزی گل صد برگ، صحبت شد و اینکه  به دلیل ماهیت خود گل و شکوهی که تعداد زیاد گلبرگ ها، برای آن ایجاد می کند؛ سوزندوزی و سرمه دوزی این گل با دیگر گل ها متفاوت  و به شیوه کاملا برجسته؛ اجرا می شود.

سوزن دوزی گل صدبرگ را علاوه بر اجرا در زمینه اصلی پارچه؛ می توان به صورت پنل نیز استفاده نمود یعنی گل را به شیوه مجزا دوخت و بر هر زمینه دلخواهی قرارداد.

در تصویر زیر نمونه ای از سرمه دوزی گل صدبرگ را می بینید که توسط خانم سمیه رمضانی میر از آموزشگاه شب افروز، به شیوه یک پنل مستقل؛ اجرا شده و قابلیت اتصال به هر فضایی را دارا می باشد. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی بسیار زیبا بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

پنل گل صد برگ- سمیه رمضانی میر

طرحی از گل صد برگ هستم. با رمز و راز فراوان در میان گلبرگ های بی شمارم. پیچیده و پر هیاهو، در کنار و روی هم؛  بر سینه پارچه ای جای گرفته ام و از میانه جوانه ای در کنار یک ساقه، روی همان پارچه ؛ برون جسته ام. تابش خورشید نگاهی را بر گونه هایم احساس کردم و با نوازش دستان یک سوزندوز، آرام آرام جان گرفتم. با تکه تکه های سرمه و مروارید، روییدم تا همواره بر پهنه این هستی زندگی کنم.

…و…. و اینک دیگر طرحی از یک گل صد برگ نیستم. من خود یک گل صدبرگ هستم که زیبا، با شکوه و سرفراز از دل پارچه و از میان نگاه یک دوست روییده ام. مرا ببین و به خاطر بسپار.

نمونه ای ارزشمند از سرمه دوزی یک گل صدبرگ را در تصویر زیر می بینید که توسط خانم فاطمه آل ابراهیمی دوخته شده است. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی بسیار زیبا بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

سرمه دوزی گل صد برگ- فاطمه آل ابراهیمی

گفتیم که دوخت آجر چین یکی از گزینه های بسیار مناسب برای پر نمودن فضاهای خالی در طرح های متفاوت از سرمه دوزی می باشد. یکی از این فضاهای خالی، گلبرگ ها و برگ هایی است که در اطراف جقه ها  معمولا وجود دارد . برای این گلبرگ ها و برگ ها، بر حسب نوع اتصال به جقه، معمولا جهت و شیوه ای از دوخت انتخاب می شود که بتوان به کمک آن جقه را بزرگ تر، کوچک تر، دراز تر و یا کوتاه تر نشان داد.

تصویری در زیر می بینید که دوخت جقه را با گلبرگ هایی تو پر به شیوه آجرچین، نمایان می سازد . قرار گرفتن این گلبرگ ها در کنار آن جقه؛ بزرگی جقه را بیشتر نمایان می سازد. این نمونه ارزشمند توسط خانم نرجس شعبانپور بر روی پارچه ای از جنس مخمل سبز، از آموزشگاه شب افروز؛ اجرا شده و بسیار زیباست. در دوخت این جقه تکنیک های مختلفی مانند خطی، ذغره مورب، آجرچین به شیوه برجسته، گلداودی و گل مینا؛ استفاده شده است. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی بسیار زیبا می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

آجرچین و گلبرگ های جقه- نرجس شعبانپور

مرا به روشنایی، به آرامش، به آب و آیینه میهمان کن. مرا ز رحمت باران، به مهر نگاهی، خرامان کن
خیال در خیال است و گستره نور و رحمت. سوزن و نخ، سینه پارچه را می کاود . سرمه و مروارید با هم می آمیزند و سبدی از گل در اندیشه می روید و بر پارچه می نشیند تا جاودانه شود.

در تصاویر زیر نمونه ای از این سبد گل جاودانه را در تابلوی سرمه دوزی ارزشمندی از خانم مریم پور کیا می بینید . در این سبد گل ، همه گل ها به شیوه سه بعدی و برگ ها به شیوه برجسته؛ دوخته شده است.
بسیار زیباست . اینطور نیست؟ برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

گلهای سه بعدی با سرمه - مریم پور کیا

سوزن و نخ را به میهمانی ثانیه هایم می کشانم تا هجای حرمت، در حریم دوست باشم و پیوند دیروز و امروز، به فردا . مهراوه هایم را بر تکه پارچه ای می دوزم و چون نشانه ای دلنشین بر یقه لباس و دست هایم می نشانم . نشانه ای که حرمت ثانیه هایم را در خودش نگهداشته و رنگ مهربانی لحظه هایم را نمایان می سازد. مرا ببین همراه با منجوق هایی که در میانه یک گل قرار گرفته، همراه با سرمه های اطراف گل، همراه با پولک و مروارید ها و در میان سایه روشن هایی که از خیال من و تو می گذرد تا به فردا راه یابد.

نمونه ای زیبا و ارزشمند از سوزندوزی روی یک دستبند و گل یقه سه بعدی با سرمه را، در تصویر زیر می بینید که توسط خانم فاطمه رمضانی از آموزشگاه شب افروز، سوزندوزی شده است. سوزندوزی گل دوخته شده با سرمه روی دستبند به شیوه سرمه دوزی برجسته به همراه سایه روشن دوزی می باشد که اطراف آن با دوخت تو دوزی و کاج دوزی ، تزیین شده است و در سوزندوزی گل یقه سه بعدی نیز تکنیک آجر چین به شیوه سایه روشن، استفاده شده است . برای دیدن تصاویر بیشتری از این نمونه ارزشمند می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

دستبند و گل یقه سه بعدی با سرمه- فاطمه رمضانی

در مطلب قبل از سرمه دوز سنتی صحبت شد که چه تفاوتی با سرمه دوز تزیینی دارد. حرفه سرمه دوز تزیینی برخلاف سرمه دوز سنتی، بسیار قابل انعطاف می باشد و بطور کلی شامل دوخت های مکمل و تزیینی مانند ذغره دوزی، حصیری دوزی، دندان موشی، و….. می باشد . حرفه سرمه دوز تزیینی قابلیت اجرا روی هر نوع پارچه و لباس  اعم از ترمه، مخمل، ساتن، تافته، پارچه های حریر و شیشه نما و……  را دارا می باشد و البته به دلیل همین انعطاف پذیری جنس های مختلف پارچه، برای هر نوع تولیدی نیز؛ می تواند به کار گرفته شود.

امروزه در این دو حرفه یعنی سرمه دوز سنتی و سرمه دوز تزیینی، چندان حریم اصول انتخاب پارچه و تکنیک های دوخت مرتبط؛  رعایت نمی شود و از هر تکنیک و نوع پارچه ای بر روی هر نوع محصول تولیدی بر حسب علاقه و به شیوه دلخواه استفاده می شود.

گفتیم که به دلیل استفاده از جنس پارچه ترمه و مخمل در سرمه دوز سنتی، رنگ ها نیز ماهیت خودشان را می یابند و بیشتر رنگ های مورد استفاده در نقوش، طلایی و نقره ای است که تداعی طلا و نقره را می نماید ولی در سرمه دوز تزیینی، رنگ ها نیز کاملا بسته به طرح، نوع تولید و سلیقه سوزندوز متفاوت و متنوع در نظر گرفته می شود و فقط و فقط هماهنگی میان رنگ ها باید رعایت شود.

تصاویر نمونه دوخته شده از سرمه دوزی تزیینی توسط خانم مریم پورکیا بر روی پارچه حریر اجرا شده است. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند و زیبا می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

سرمه دوز تزیینی- مریم پور کیا

به طور کلی سرمه دوزی به واقع به دو حرفه مجزا ولی مکمل، تقسیم می شود. از آن میان می توان به حرفه سرمه دوز تزیینی و سرمه دوز سنتی اشاره نمود. با اینکه هر دو حرفه از مجموعه رو دوزی های سنتی  در صنایع دستی مباشند، ولی هر کدام از این دو حرفه مواردی را شامل می شوند که خاص و تفکیک کننده میان سنتی بودن و روز بودن حرفه را به خوبی نمایان می سازد. .

در حرفه سرمه دوز سنتی، تکنیک های مختلف آموزش و تولید، مصرف مواد مختلف و نیز جنس پارچه ها به شیوه سنتی استفاده می شود. در این حرفه جنس پارچه ها عمدتا ترمه و مخمل می باشد تا بتواند به دلیل پر کاری تکنیک ها توانایی نگهداری تولید را داشته باشد. همراهی پیله دوزی، بلرسان دوزی، یراق دوزی و مروارید دوزی در حرفه سرمه دوزی سنتی؛ امری اجتباب ناپذیر می باشد. نوع تولید نیز عمدتا رومیزی، لباس های فاخر، روکش اماکن متبرکه و تابلو های نفیس می باشد. به دلیل استفاده از جنس پارچه ترمه و مخمل در سرمه دوز سنتی، رنگ ها نیز ماهیت خودشان را می یابند و بیشتر رنگ های مورد استفاده در نقوش، طلایی و نقره ای است که تداعی طلا و نقره را می نماید.

تصاویر نمونه دوخته شده از سرمه دوزی سنتی توسط خانم مریم توکلی از آموزشگاه شب افروز می باشد. برای دیدن تصاویر بیشتری از این سوزندوزی ارزشمند و زیبا می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

سرمه دوزی سنتی و پیله دوزی- مریم توکلی

در مطالب گذشته گفته شد که برای دوخت پیله و استفاده از پیله به جای گلبرگ های یک گل چه باید کرد و نحوه دوخت آن به چه شیوه ای می باشد. اما یک روش سنتی نیز برای دوخت پیله ها وجود د ارد و آن استفاده از بلرسان می باشد. بلرسان یا بلرسنت یک نوع سرمه سخت می باشد که قابلیت انعطاف کمتری نسبت به انواع سرمه دارد و عمدتا جهت دور گیری برگ ها و گلبرگ ها و… به کار می رود. در روش سنتی از دوخت پیله پس از اجرای دوخت پیله ، دور تا دور بخش های پیله دوزی شده با سرمه یا بلرسان دوخته می شود.

نمونه ای از دوخت بلرسان دور یک گل پیله دوزی شده را در تصویر زیر می بینید که توسط خانم مریم توکلی دوخته شده است.

پیله دوزی و بلرسان دوزی- مریم توکلی

روییده ام از ساقه ای پر شکیب و بلند. تن سپرده ام به روز، به نور، به حلاوت خورشید تا حرمت جاودانه لحظه ای شوم برای ماندگاری در تاریخ هنرسرزمینم .

دوختن خوشه های انگور با سرمه، بر روی هر چیزی می تواند دلنشین و شادی آفرین باشد. چندی پیش سوزندوزی خوشه های انگور، بر روی یک کیف را دیدید و اینک در تصاویر زیر، همان خوشه ها را با جلوه ای دیگر بر روی یک رومیزی رانر می بینید . خوشه های طلایی انگور در کنار ساقه های قهوه ای بر روی مخمل قرمز، در دو سوی رومیزی رانر؛ به راستی می درخشد.

سرمه دوزی روی مخمل- نرجس شعبانپور

در این نمونه آموزشی، دوخت انگور ها به شیوه برجسته آزاد و برگ ها و ساقه با استفاده از تکنیک های دوخت سرمه دوزی به همراه مرصع دوزی توام با سایه روشن، توسط خانم نرجس شعبانپور از آموزشگاه شب افروز؛ سوزندوزی شده است. این رومیزی بسیار زیبا پس از سوزن دوزی، مغزی دوزی و آستر کشی شده است. آویز دو منگوله در دو طرف رانر نیز زیبایی آن را افزون نموده است.

جهت دیدن تصاویر بیشتری از این سوزن دوزی ارزشمند، می توانید بر روی کلمه نشانی کلیک نمایید.

سرمه دوزی روی مخمل- نرجس شعبانپور